Günümüzde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), sadece çocukluk çağının değil, yetişkinliğin de bir sorunu haline gelmiştir. DEHB, çocuklukta başlayıp yetişkinlik yıllarına kadar uzanan dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterize edilen nörogelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanır. Elde edilen çok sayıda bulgu hastalığın gelişiminde nörobiyolojik ve genetik nedenlerin önemli rol oynadığını göstermektedir.                                       

Yetişkinlerde DEHB 3 farklı türe göre sınıflandırılır:

1. Dikkat Eksikliği Tipi Belirtileri:

• Odaklanma zorluğu,
• Dikkati sürdürmekte zorluk,
• Hafıza problemleri, unutkanlık
• Yönergeleri takip etmekte zorlanmak,
• Tekrarlayan hatalar yapmak,
• Organizasyon yapılması gereken görevlerde performans düşüklüğü sergilemek.

2. Hiperaktivite ve Dürtüsellik Tipi Belirtileri:

• Yüksek motor aktivite düzeyi (Hareketlilik),
• Çok konuşmak ve/veya söz kesmek,
• Sıranın kendisine gelmesini beklemekte zorlanmak,
• İç huzursuzluk ve sabırsızlık
• Birisi sorusunu bitirmeden cevap vermek,
• Otururken sabit duramamak, sıklıkla hareket etme ihtiyacı hissetmek,
• Sıklıkla başkalarının eylemlerini bölmek.

3. Kombine Tip Belirtileri:

• Hem dikkat eksikliği ve odaklanma sorunları hem de hiperaktif ve dürtüsel davranışlar görülmektedir.

Dönemsel olarak birçok yetişkinin dikkat eksikliği belirtilerini sergilemesi normal olarak kabul edilebilir, ancak neredeyse her konuda olması, sosyal ilişkileri ve günlük yaşamı olumsuz yönde etkilemesi teşhisi koymakta önemli bir faktördür. Yetişkinlerde DEHB tanısı koymak için çocukluk döneminde görülen belirtilerin hepsini taşımaya gerek yoktur. Yetişkinlikte yüksek düzeyde hiperaktivite ve dürtüsellik beynin gelişmesiyle beraber kontrol edilebilmektedir. Bu sebeple yetişkinler, yüksek düzeyde hiperaktivite ve dürtüsellik göstermek yerine, bilişsel süreçlerinde yavaşlama belirtilerini daha sık gösterebilmektedir. Bunlar karar vermede, çözüm üretmede zorluk, duygularını yeterince kontrol edememe, plan yapamama gibi belirtiler olabilmektedir.

DEHB tanısı alan kişiler, ek olarak başka psikopatolojiler de geliştirebilmektedir. Yetişkin DEHB tanısı almış hastaların %65- %89 arasında başka bir psikopatoloji bulunmuştur. En sık görülen komorbiditeler duygudurum ve anksiyete bozuklukları, kişilik bozuklukları ve madde kullanım bozukluklarıdır. Örneğin, DEHB belirtileri ve antisosyal davranışlar arasındaki ilişkileri araştıran çalışma bulgularına göre antisosyal kişilik bozukluğu olan yetişkinlerde DEHB yetişkin tip belirtileri görülme sıklığı %25 ve %60 arasında değişmekte olduğu bulunmuştur. (Hechtman 1985, Barkley ve ark. 1990, Young ve ark. 2000, Chae ve ark. 2001, Young ve ark. 2003). Brook ve ark. (1996), çocuklukta şiddetli DEHB belirtilerinin ve davranış problemlerinin ergenlikte antisosyal davranışlara ve madde kullanımına zemin hazırlayabileceğini, onun da yetişkinlikte antisosyal kişilik bozukluğu ve yasadışı eylemler için risk oluşturabileceğini belirtmiştir. Sonuç olarak, çalışmalar DEHB’nin dürtüsellik ve hareketlilik boyutlarının yetişkinlik döneminde suça yönelik davranışlar için risk oluşturabileceğini göstermiştir. (Klein ve Manuzza 1991, Barkley ve ark. 1990, Foley ve ark. 1996, Babinski 1999).

Yetişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Tedavi Çeşitleri:

Yapılan araştırmalara göre yetişkinlerde DEHB, çocuklarda olduğu gibi ilaç tedavisinin yanı sıra, psikolojik yardımı da içerecek şekilde yapılandırıldığı zaman daha faydalı olduğu görülmüştür. Psikoterapi, DEHB’li kişilerin zaman yönetimini, organizasyon becerilerini, problem çözme yeteneklerini geliştirmeye yardımcı olmakta, aynı zamanda bu kişilere dürtüsel davranışın nasıl azaltılabileceğini, sosyal ilişkileri geliştirmenin yollarını öğretmektedir.

Aynı zamanda yaşam tarzında değişiklikler yaparak da semptomlar azalabilmektedir. Yerine getirilmesi gereken görevlerin listesini çıkarmak, aynı anda birden fazla iş yapmamaya özen göstermek, görevleri daha küçük ve baş edilebilir parçalara bölmek, ajanda tutmak, rutin oluşturmak bunlara örnek olarak verilebilir.

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Gerektiren Egzersizler:

• Fiziksel Aktivite: Düzenli egzersiz, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtilerini azaltmaya yardımcı olabilir. Egzersiz, stresi azaltır, uyku kalitesini artırır ve genel ruh hali üzerinde olumlu bir etkisi vardır.
• Mindfulness Meditasyonu: Mindfulness meditasyonu, kişinin şimdiki anın farkında olmasını ve dikkatinin kontrolünü artırmasını sağlar. DEHB belirtilerini yönetmek için düzenli olarak mindfulness meditasyonu uygulanabilir.
• Kognitif Egzersizler: Kognitif egzersizler, beynin dikkat ve odaklanma yeteneklerini geliştirmeye yardımcı olur. Bunlar, bulmacaları çözme veya bir müzik aleti çalma gibi zihinsel olarak uyarıcı aktiviteleri içerebilir.
• Sağlıklı Uyku Düzeni: Uyku, dikkat ve konsantrasyon için hayati öneme sahiptir. DEHB olan yetişkinlerin düzenli bir uyku programına uymaları ve kaliteli uyku alabilmeleri için uygun bir uyku ortamı sağlamaları önemlidir.
• Dikkat Gerektiren Hobiler: Satranç, model yapma, boyama veya örgü örmek gibi dikkat gerektiren hobiler, dikkat becerilerini geliştirmeye yardımcı olabilir.

KAYNAKÇA:

1. Katzman, M.A., Bilkey, T.S., Chokka, P.R. et al. Adult ADHD and Comorbid Disorders: Clinical Implications of a Dimensional Approach. BMC Psychiatry 17, 302 (2017).
2. Thorsen AL, Meza J, Hinshaw S, Lundervold AJ. Processing Speed Mediates the Longitudinal Association between ADHD Symptoms and Preadolescent Peer Problems. Front Psychol. 2018 Feb 13;8:2154.
3. Young JL, Goodman DW. Adult Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Diagnosis, Management, and Treatment in the DSM-5 Era. Prim Care Companion CNS Disord. 2016 Nov 17;18(6).
4. Hechtman L, Weiss G (1986) Controlled prospective fifteen year follow up of hyperactives as adults: Non-medical drug and alcohol use and antisocial behavior. Am J Ortopsychiatry, 54: 415 - 425.
5. Brook JS, Whiteman M, Finch SJ (1996). Young adult drug use and deliquency: Chilhood ancedents and adolescent mediators. J Am Acad Child Adolesc Pychiatry, 35: 1584- 1592.
6. Manuzza S, Klein RG, Bessler A ve ark. (1998) Adult psychiatric status of hyperactivity boys grown up. Am J Psychiatry, 155: 493-498.
7. Barkley RA, Fischer M, Smallish L ve ark. (2004) Young adult follow up of hyperactive children: antisocial activities and drug use. J Child Psychol Psychiatry, 45: 195- 211.
8. Foley HA, Carlton CO, Howell RJ (1996) The relationship of attention deficit hyperactivity disorder and conduct disorder to juvenile delinquency: legal implications. Bull Am Acad Psychiatr Law, 24: 245-333.
9. Babinski LM (1999) Childhood conduct problems, hyperactivity-impulsivity and inattention as predictors of adult criminal activity. J Child Psychol Psychiatry, 40: 347- 355.