Mahremiyet topluma, zamana, kültüre ve kuşaktan kuşağa değişkenlik gösteren bir kavramdır. Literatürde farklı şekillerde ifade edilen mahremiyet kavramı, genel olarak “gizli olan, özel bilgi” şeklinde tanımlanır. Mahremiyet eğitimi ise çocuğa 0-6 yaş arasında ailede verilmekte ve cinsel bilgilerin yanında daha çok kendisinin ve diğer insanların özel hayatının farkına varması, sosyal hayatın içinde kendi özel alanını koruması, diğer insanların özeline saygı duyması, kendisi ve çevresi arasında sağlıklı sınırlar koyması gibi bilgileri içermektedir. Bu eğitim, çocuğun ruhsal ve cinsel açıdan korunması için fazlasıyla önem taşımaktadır Aynı zamanda mahremiyet eğitimi duyguların yönetimi eğitimidir. Kişinin kendisine zorla bir şey yaptırmak isteyenlere karşı duygularını kullanarak hayır diyebilme becerisi olarak da tanımlanabilir(Akcan, 2016; Diler, 2014).
Tuvalet eğitiminin başlamasıyla birlikte çocukta oluşan mahremiyet algısı, çocuğun içinde yaşadığı aileye ve topluma göre şekillenmektedir. Bu algı çocuğun sosyalleşmeye başlamasıyla birlikte gelişmektedir. Bu anlamda mahremiyet sonradan öğrenilen bir kavramdır. Bu kavram sosyal ve kültürel yollarla öncelikli olarak 0-6 yaş arasında anne-babadan öğrenilmektedir (Tarhan, 2012).
Çocukta mahremiyet eğitimi kendi özel alanını bilmesi, bu alanını koruması ve başkalarının özel alanına da saygı göstermesi demektir. Bu durum, çocuğun sağlıklı kişilik gelişimine zemin hazırlamaktadır. Çocuğa yönelik ihmal ve istismar vakalarının arttığı günümüzde, çocukları korumanın ilk adımı onlara mahremiyet eğitimi vermektir. Bu eğitim sayesinde çocuklar, kendilerinin ve başkalarının özel alanını korumayı öğrenerek daha sağlıklı bireyler olabilirler (Akcan, 2016).
Mahremiyet eğitimi cinsel suçların önlenmesinde önemli bir rol üstlenmektedir. Bazı görüşlere göre, günümüzde mahremiyet algısının zayıflaması nedeniyle cinsel suçlarda artış yaşandığı ileri sürülmektedir. Mahremiyet eğitimi içerisinde cinsel eğitimi de barındırdığı için çocuğun cinsellikle ilgili bilgilerini anlamlandırmasına yardımcı olmaktadır (Tarhan, 2012).
MAHREMİYET EĞİTİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER:
1. Özel Alan Tanımlama: Çocuğun kendi özel alanını koruyabilmesi için öncelikle bu alanı çocuğa tanımlamak gerekmektedir. Vücudun kişiye özel olan bölgeleri, bu bölgelerin gizlenmesi gerektiği, çocuğa iki yaşından itibaren yavaş yavaş anlatılabilir. Bu alanın başkalarından gizlenmesi ve anne-baba ve doktorlar dışında bu bölgeye kimsenin dokunmaması gerektiği çocuğa öğretilmelidir. Çocuk için tanımlanan özel alan aynı zamanda anne-babanın da özel alanıdır.
2. ”İzin Verirsem Kabul Edilirsin” Bilinci: Çocuklara okul öncesi dönemde tuvalet, banyo, yatak odaları gibi özel alanlara girerken izin alınması gerektiği öğretilmelidir. Anne-baba zaman zaman çocuğa “Bizim odamıza girerken izin almalısın; çünkü içeride giyiniyor ya da soyunuyor olabiliriz veya yalnız kalmak, dinlenmek isteyebiliriz.” diye hatırlatmada bulunmalıdır. Çocuğun bu davranışını pekiştirmesi için, anne-baba da çocuk 4 yaşına girdiğinden itibaren odasına girerken izin almalıdır. Özellikle anne-baba, çocuğun odasına girdiğinde onun çıplak vücudu ile karşılaştığında özür dileyip kapıyı kapatmalıdır. Bu davranış kalıbı hem çocuğun kişiliğine saygıyı, hem de çocuğun rahatsız olduğu bir durumda itiraz edebilme becerisi kazandırılması açısından önemlidir (Akcan, 2016; Çakır, 2015).
3. ”Bedenim Bana Ait” Bilinci: Hem sözel olarak hem de çocuklarına örnek olacak davranışlarıyla anne-babalar, çocuklarına bedenlerinin sadece onlara ait olduğu, hiç kimsenin onların bedenlerinden yararlanamayacağı bilincini kazandırmalılardır (Kumru, 2016)
4. Tuvalet ve Banyoda Mahremiyet: Anne-babaların çocuklarıyla birlikte banyo yapmaları ya da tuvalete girdiklerinde tuvaletin kapısını aralık bırakmaları da mahremiyet eğitimi açısından yanlış davranışlar arasındadır. Çocuklar özellikle 4 yaşından itibaren tuvalet ihtiyacının yalnız başına giderilmesi gereken bir durum olduğunu öğrenmelidirler. Bunu öğretecek olan da anne babalardır. Çocuk tuvalet ihtiyacını giderirken yanında durmamak gerekmektedir. 4 yaşından küçük olan ve lazımlık kullanan çocuklar için de anne-babanın bu lazımlığı tuvalet ya da banyoya koymaları daha uygun olacaktır. Tüm bunlara dikkat edilirse, çocuk tuvalet ve banyonun özel bir mekân olduğunu anlayacaktır (Çakır, 2015).
5. Çocukların Yatak ve Odalarının Ayrılması: Çocuklar 2 yaşla birlikte yavaş yavaş bağımsızlığını kazanır ve kendi başına yemek yemeye, yolda kendi başına yürümek istemeye başlar. Bu dönem gelişim olarak da çocuğun odasının ayrılabileceği bir zamandır. Ancak yalnızlık, anneden ayrılma, karanlık gibi konularda aşırı duyarlı ve kaygılı olan çocuklar için uzman yardımı ile yatak ayrımına gidilmelidir. Birlikte aynı yatakta yatan kardeşlerin yatakları 4-5 yaşından itibaren ayrılabilir.
6. Anne-Babaların ve Çocukların Giyimlerine Dikkat Etmeleri: Mahremiyette dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de giyim konusudur. Anne-baba çocukların yanında giyecekleri kıyafetlere dikkat etmelidir. Anne-babanın bu hassasiyeti, onları model alan çocuğun da davranışlarına yansıyacaktır.
7. Eşlerin Birbirlerine Karşı Gösterdikleri Sevgi Sözcüklerine ve Davranışlarına Dikkat Etmeleri: Çocuk için anne-babanın söz ve davranışları, tutumları, değer yargıları ve inancı büyük önem taşımakta ve çocuk ilk tecrübelerini onları taklit ederek oluşturmaktadır. Eşlerin birbirlerine sevgi göstermeleri, çocukların sevgi dolu bir ortamda, kendilerini mutlu hissetmelerini sağlayacaktır. Ancak eşler arası sevgi cümlelerinin ve davranışlarının aşırıya kaçması ve cinsel içerikli sözlerin, çocukların yanında rahat bir şekilde ifade edilmesi, mahremiyet duygusuna zarar verecektir. Eşlerin birbirine cinsel içerikli şakalar yapmamaları, çocuklarını dudaklarından öpmemeleri gerekmektedir. Aksi takdirde çocuklar, başkaları tarafından da dudaklarından öpüldüğünde, çıplak bedenine dokunulduğunda yaşadıklarını normal karşılamakta ve istismara uğradığının farkına varamamaktadır. Sevgi ve merhamet dolu dokunuşunuzla, anlayışınızla, kural koymadaki kararlılığınızla, söz ve davranışlarınızdaki dürüstlüğünüzle ve ses tonunuzdaki yumuşaklıkla çocuğunuz sizin ilgi ve sevginizi fazlasıyla hissedecektir. İlgi gösterildiğini hisseden çocuğun dudaktan öpülmeye ihtiyacı olmayacaktır. Anne-babanın içtenlikle göstereceği sevgiyi çocuğun hissetmesi yeterli olacaktır (Çakır, 2015
8. Çocuğun Genital Organını Sevgi Aracı Olarak Kullanmamak: Çocuklar genellikle iki yaşından itibaren kendi bedenlerini keşfetmeye başlarlar. Tuvalet eğitimi dönemine rastlayan bu evrede çocuk, alt değişimi sırasında, banyo yaparken ya da pişikleri tedavi edilirken genital organlarının farkına varır ve onlara dokunmaktan hoşlanır. Bu dönemde çocuğun genital organlarına mümkün olduğunca az dokunarak ve bu organları sevgi nesnesi olarak kullanmayarak, çocukta vücudunun özel yerleri bilinci oluşturulabilir.
9. TV ve İnternetin Aile Mahremiyetini İhlal Etmesine İzin Vermemek: Günümüz anne-babalarının en çok sıkıntı yaşadıkları konulardan biri de çocukların TV ve internet başında çok fazla vakit geçirmesidir. TV ve internette çıkan programları her an denetlemek zordur. Özellikle internette çoğu sitede çıkan pornografik fotoğraflar, videolar çok erken yaşlarda çocukların ilgi ve merakını çekebilir, cinsel duygularını harekete geçirebilir. Bu sebeple anne-babaların durumu kontrol altına alması gerekmektedir. İlköğretim döneminde çocuk üzerine düşen sorumluluklarını tamamladıktan sonra, bilgisayar ve internet kullanımı günlük 1 saat ile sınırlandırılabilir. 5 yaşından küçük çocukların tek başına interneti kullanmalarına izin verilmemelidir. Ailenin eşlik edeceği zamanlarda çocuğun bu ihtiyacı karşılanabilir. TV programlarında seçici davranarak kontrolü sağlamada yarar vardır. Çocuğa mahremiyet anlayışını kazandırmaya çalışırken, zorlayarak, korkutarak katı bir disiplinle yaklaşmamaya dikkat edilmelidir. Aksi takdirde ya söylenenin aksini yapan ya da konuşmayan, özgüveni eksik bireyler olmaları kaçınılmazdır (Purtaş, 2018).
10. Çocuğun Cinsellikle İlgili Sorularına Cevap Verilmesi: Cinsellikle ilgili konular genellikle ülkemizde kaçınılan, konuşulmaması, dile getirilmemesi, dokunulmaması tercih edilen konulardır. Fakat çocukların sağlıklı bir kişilik yapısına sahip olmaları için, cinsellikle ilgili olarak bilgilerin, çocuğun gelişim dönemine uygun olarak verilmesi gerekmektedir
11. Çocuğa İyi ve Kötü Dokunma Arasındaki Farkın Öğretilmesi: Çocukları ihmal ve istismar durumlarından korumak için onlara yaşlarına göre özel alanlarını, bedenlerini korumayı ve böyle bir durumla karşı karşıya kalırlarsa nasıl davranmaları gerektiğini anlatmalıyız. Anlatırken iyi dokunma-kötü dokunma kavramlarını mutlaka vurgulamalıyız (Cingöz Teke, 2018).
Psikolog Evşen Adıyavuz
KAYNAKÇA
- Akcan, E. (2016). Çocuklarda mahremiyet eğitimi. Akdeniz Üniversitesi, Toplumsal Duyarlılık Merkezi Bülteni,10(82),p.63-65.
- CingözTeke,G.(2018).İyidokunma,kötüdokunma.18/04/2018, http://ozluceanaokulu.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/16/14/750282/dosyalar/2016_04/08025006_iyidokunmaktdokunma.pdf
- Çakır, S. (2015). 4-6 yaş aralığındaki çocuklara mahremiyet eğitimi verilmesinde din eğitiminin rolü (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
- Kumru, R. (2016). Beni de bedenimi de seviyorum!. İstanbul, Lifecycle.
- Keçiören Rehberlik ve Araştırma Merkezi (Mayıs, 2018). Mahremiyet Eğitimi ile İlgili Öğretmen ve Aileler İçin Bilgilendirme Kılavuzu